Game Theory ile ABD–İran Savaşı Analizi

Didem Öneş
23 Haz
3 dakikada okunur

Sevgili okurlarım, ülkemizde televizyonlara çıkan "uzman" yorumcuları gördükçe inanın "uzmanlık" ünvanının bu kadar kolaylıkla elde edilmiş olmasına hayret ediyorum. Askeri, İstihbari veya herhangi bir dalda analiz yaparken tecrübe kadar, kullandığınız verilerin taktiksel uygulamaları da çok önemlidir.

Televizyonda elinde vileda çubukları ile olası uluslararası gelişmeleri analiz edenlerin bazı çıkarımlarına, şu soruyu sorasım geliyor: } Güzel kardeşim, bu tür karmaşık uluslararası krizleri analiz ederken, olayların çok boyutlu yapısı gereği farklı bilimsel disiplinlerden gelen yöntemlerin birlikte kullanılması gerekir, sen hangi disiplini kullanarak bu yorumları yapıyorsun?

Eminimki alacağım cevap, "yılların tecrübesi" olacak.... Ancak, günümüzde kurumlarımızın devlet aklı hafızası maalesef bağımsız değil, dolayısıyla tecrübeleriniz beni ilgilendirmiyor.

Diğer taraftan sanmayınki bu durum sadece televizyonlara çıkan uzmanlar için geçerli, düşünce kuruluşlarımızdan tutun, siyaset üretecek kurumlara kadar tümünde durum vahim.

Şimdi kiminizi duyar gibiyim, " Sen sanki çok mu biliyorsun" dediğini. Hayır, sadece kendimi geliştirirken iyi bir analizcinin kullanacağı bilimsel yöntemleri kullanmaya çalışıyorum. Yanılabilirim, o ayrı.

Aşağıda, ABD-İran gerilimi ve Hürmüz odaklı bölgesel etkilerin analizi için kullanılabilecek en geçerli bilimsel analiz yöntemlerini sıraladım:

Hangi analiz neye yarar?

Yöntem	Kullanım Alanı
Sistem Düşüncesi	Tüm aktörlerin birbiriyle nasıl ilişkili olduğunu görmek
SWOT/PESTEL	Aktörlerin iç koşullarını ve dış tehditleri analiz etmek
Oyun Teorisi	Kriz kararlarını stratejik açıdan modellemek
Kırılganlık Analizi	Enerji/lojistik altyapılarındaki riskleri değerlendirmek
Cliodynamics	Tarihsel döngüler ve uzun vadeli örüntüleri görmek
Monte Carlo	Olasılık temelli senaryo tahmini
İR Teorileri	Devlet davranışlarını teorik olarak sınıflandırmak
Söylem Analizi	Psikolojik ve politik hedefleri teşhis etmek

Ben İran- ABD krizini değerlendirirken Oyun Teorisini önce ele alacağım

NEDEN: uluslararası krizlerde aktörlerin rasyonel stratejik tercihlerini analiz etmekte çok güçlü bir araçtır. Şimdi önce temel kavramı açıklayayım, ardından ABD–İran krizi üzerine özel bir analiz metnine geçelim.

KRİZİN Oyuncuları:

ABD (Trump Yönetimi)
İRAN (Dini Liderlik + Ulusal Güvenlik Konseyi)
Amaçlar:

Aktör	Kısa Vadeli Amaç	Uzun Vadeli Amaç
ABD	İran'ın nükleer kapasitesini durdurmak	Ortadoğu'da caydırıcılık
İran	Onurunu ve caydırıcılığını korumak	Rejimin iç bütünlüğünü ve bölgesel etkisini sürdürmek

Siz bu amaçları daha da artırabilirsiniz, ben sadece basit bir analiz örneği sunuyorum.

Stratejik Seçenekler:

Oyuncu	Strateji A	Strateji B
ABD	Yeni saldırı dalgası (topyekûn tırmanış)	“Barışçıl” uzlaşma çağrısı
İRAN	Hürmüz’ü kapatma + vekil saldırılar	Misilleme tehdidi ile sınırlı cevap (bekle-gör)

Oyun Matrisi (Basitleştirilmiş):

ABD / İran	Misilleme (A)	Sınırlı Cevap (B)
Yeni Saldırı (A)	⚠️ Yüksek Tırmanma Riski (Bölgesel savaş çıkabilir)	⚖️ ABD avantajlı ama istikrarsız
Uzlaşma Çağrısı (B)	😡 İran üstün görünür, ABD iç baskı yaşar	✅ Her iki taraf için sınırlı kazanım, gerilim düşer

Nash Dengesi:

Bu durumda (ABD: Uzlaşma, İran: Sınırlı Cevap) ikilisi, her iki tarafın da daha fazla zarar görmeden “makul kazanım” sağladığı bir dengedir.Yani:

ABD nükleer tesislere ilk saldırıyı yaparak gücünü gösterdi, şimdi durup “barışçı” görünme fırsatına sahip.
İran ise onurunu kurtardı ama savaş çıkaracak adımı atmadan caydırıcılığını koruyabilir.

Neden "Sınırlı Kazanç Stratejisi" Uygulanıyor?

İran için Hürmüz’ü gerçekten kapatmak ekonomik intihar olabilir.
ABD için sürekli saldırı, 2024 seçimlerini kazandıran Trump için iç siyasette ağır bedel olur.
Çin, Rusya, Türkiye gibi üçüncü aktörler, tansiyonu düşürmeye çalışıyor.
Petrol piyasası kırılgan, küresel baskı oluşuyor.

Bu yüzden her iki taraf da “maksimum kazanmak yerine, sınırlı kaybetmeyi” tercih ediyor.

SONUÇ:

Başlık	Gözlem
Oyun tipi	Asimetrik, yüksek riskli, sıfır toplamlı olmayan
Stratejik davranış	Dengeleyici, tehdit içerikli ama sınırlı kazanıma açık
En rasyonel senaryo	ABD durur, İran sınırlı misillemeyle yetinir
Riskli senaryo	ABD tekrar vurur, İran vekil gruplarla karşılık verir, bölgesel savaş olur

Bu analiz, John von Neumann ve Thomas Schelling’in caydırıcılık ve çatışma modellerine dayanır. Özellikle nükleer krizlerde “topyekûn zafer” arayan değil, kaybı minimize eden aktörlerin tercihleri belirleyici olur.